Đình Kim Mã có ít nhất từ cuối thế kỷ 18, thờ Bố Cái Đại Vương, Linh Lang Đại Vương và quan thái giám Hoàng Phúc Trung, địa chỉ ở số 61 phố Kim Mã, phường Kim Mã, quận Ba Đình, Hà Nội (đối diện UBND phường).
Đình nhìn về hướng nam, lưng giáp với mặt sau của trạm xe bus ở số 61 phố Kim Mã. Khách đến thăm đình thoạt tiên bước từ hè phố cao xuống một dốc ngắn rồi đi qua con ngõ hẹp. Dấu tích cổng đình cũ không còn gì ngoài hai cột nghi môn trước sân bái đường. Sau khi trùng tu vào đầu thế kỷ 21, cổng mới hiện nay được mở ra ngõ như một cửa ngách nhỏ nhìn về hướng tây, mặt trước trụ cổng đắp nổi đôi câu đối bằng chữ Hán, mặt ngang trên trụ có đắp thêm đôi câu đối khác bằng chữ Quốc ngữ.
Đình mang tên làng cổ Kim Mã, một trong Thập Tam Trại (13 trại) tương truyền được lập từ thế kỷ 11 ở phía tây của kinh thành Thăng Long. Vào thời Lý – Trần, đất làng Kim Mã được dùng làm nơi nuôi ngựa của Hoàng cung, nên còn gọi là Tầu Mã hay Mã Trại. Một số tư liệu cũng ghi nhận đình Kim Mã đã được xây dựng từ lâu đời như trong các văn bia trùng tu soạn vào niên hiệu Tự Đức 28 (năm 1875) và Khải Định (1925).
Đình từng bị giặc Pháp phá hủy, rồi đổ mái bằng làm trụ sở UBND phường, sau mới trả cho dân xây lại. Trong quá trình đô thị hoá, diện tích khu đình thu hẹp đi nhiều, chỉ còn chỗ cho sân gạch, nhà tả hữu vu và tòa đại đình. Sân lớn trước nghi môn nay là nơi chơi bóng chuyền, cầu lông và bóng bàn. Đất xung quanh đình đã thành nhà cao tầng, các cây cổ thụ hai bên bị mất hết, hướng đình nhìn về phía nam cũng bị bịt kín. Bên trái trụ cổng cũ lạì mới xây thêm một ngôi miếu nhỏ càng làm cho khuôn viên trở nên chật hẹp.
Cổng đình cũ có hai cột trụ được xây dựng bởi hai gia tộc lớn trong làng là họ Lê và Nguyễn Xuân. Trên ngọn và dọc thân trụ có trang trí bằng những hình chim phượng, tứ linh và hoa lá. Ở mặt trước và mặt sau hai trụ này có các câu đối ca ngợi công đức của Thành hoàng làng là Bố cái đại vương, người gốc Đường Lâm:
Kim Mã hiếu trung tồn sử sách
Đường Lâm nghĩa dũng tráng sơn hà.
Sân sau nghi môn khá hẹp với các dãy tả, hữu vu nhỏ ở hai bên. Toà đại đình 5 gian được xây theo hình chữ nhật, ở hàng hiên có các cột đắp câu đối. Trên đỉnh nóc đình có đôi rồng chầu mặt nguyệt. Trong đình, phía sát tường cuối hậu cung có xây bệ, trên đặt long ngai thành hoàng làng. Bộ phận này được trang trí bằng một cửa võng từ thế kỷ 19.
Đình Kim Mã còn lưu giữ được một sắc phong Phùng Hưng của vua Quang Trung, một sập thờ kiểu chân quỳ dạ cá chạm trổ công phu hiếm thấy và 4 bia đá nói về các lần trùng tu. Đáng lưu ý bài văn “Trùng tu nội đình bi kí” có giá trị tư liệu lịch sử do nhà nho Lê Đình Diên tự Cúc Hiên soạn và dựng bia năm 1875, ghi chép về sự tích Phùng Hưng và làng Kim Mã. Nội dung bài văn đã được dịch và in trong sách “Lịch sử văn bia Hà Nội”.
Trong đình thờ ba vị thành hoàng: Bố Cái Đại Vương, Linh Lang Đại Vương và quan thái giám Hoàng Phúc Trung. Các vị này đều có liên quan đến các sự kiện lịch sử trọng đại đã từng diễn ra trong vùng.
Bố Cái Đại Vương (tức Phùng Hưng) sinh ngày 25 tháng 11 âm lịch năm Canh Tý (tức 5-1-761) trong một gia đình đã mấy đời làm Hào trưởng ở Đường Lâm, Ba Vì, Sơn Tây. Vào những năm 766-779, quan cai trị nhà Đường ở Giao Châu là Cao Chính Bình thi hành chính sách tàn bạo, bóc lột thậm tệ, khiến nhân dân phẫn nộ. Tương truyền Phùng Hưng lớn lên có sức khỏe phi thường, vật nổi trâu, đánh được hổ, cõng thuyền nặng đi hàng chục dặm đường, được mọi người trong vùng tin phục. Ông cùng hai em là Phùng Hải và Phùng Dĩnh phất cờ khởi nghĩa, chỉ sau một thời gian ngắn quân sĩ đã lên tới hàng vạn người. Cuộc chiến kéo dài hơn 20 năm, vào năm Ất Hợi (795) Phùng Hưng đánh tan quân xâm lược và lên nắm quyền trị vì được 7 năm. Đến ngày 13 tháng 8 năm Nhâm Ngọ (802) ông mất, con trai là Phùng An nối ngôi, tôn ông là Bố Cái Đại Vương và xây lăng mộ ở phía tây phủ thành Tống Bình.
Linh Lang Đại Vương: theo truyền thuyết ông là hoàng tử, con trai thứ 4 của vua Lý Thánh Tông và bà cung phi Cảo Nương. Một lần Cảo Nương đi tắm ở Hồ Tây, bị rồng quấn lấy người sau đó liền mang thai và sinh ra Linh Lang. Khi lớn lên gặp lúc giặc Tống xâm lược bờ cõi ông xin vua cha cấp một cỗ voi và một cây cờ hồng để đi dẹp giặc. Ông dùng cờ lệnh, lệnh cho voi quỳ xuống rồi xông ra trận, cờ lệnh ông chỉ đến đâu giặc tan đến đấy. Với chiến thắng vang dội vua cha muốn nhường ngôi nhưng ông không nhận, ông chỉ thích sống cuộc đời bình dị. Ít lâu sau ông bị bệnh rồi mất. Khi ông mất hóa thành giao long bò xuống hồ Tây rồi biến mất. Vua xót thương bèn sai lập đền thờ tại nơi thần hóa và phong thần là Linh Lang Đại Vương. Ông được suy tôn là vị thần trấn giữ, bảo vệ phía tây kinh thành Thăng Long. Gần đây, các nhà sử học cho rằng Linh Lang chính là hình ảnh được thần linh hoá của Hoàng tử Hoàng Chân —người đã hi sinh anh dũng trong cuộc kháng chiến chống Tống tại bờ sông Như Nguyệt năm 1076.
Quan thái giám Hoàng Phúc Trung (tức Quý Công) sinh ngày 13 tháng 1 năm Bính Dần (1026) quê ở làng Lệ Mật, huyện Gia Lâm. Năm 16 tuổi ông vào cung làm thái giám. Trong một lần đi trên sông Đuống, thuyền của con gái vua Lý Thái Tông (1028—1054) chẳng may bị đắm, nhiều người lặn xuống mà không thấy xác công chúa. Ông xin tìm và đã vớt được. Vua phong ông làm “Thái giám nội thị tự khanh” và ban thưởng vàng bạc, lụa là nhưng ông không nhận, chỉ xin cho dân Lệ Mật sang khai khẩn vùng đất phía tây kinh thành, dựng nên 13 làng (Thập Tam Trại), trong đó có làng Kim Mã. Đến ngày 10-10 năm Kỷ Hợi (1119) đời vua Lý Nhân Tông ông bị bệnh và mất ở kinh đô, hưởng thọ 93 tuổi. Với công lao to lớn, ông được nhà vua cho lập đền thờ ở nhiều nơi và sắc phong làm “Thành hoàng Thái giám Linh Chương Đại Vương, thượng đẳng phúc thần”.
Bộ Văn hóa và Thông tin đã xếp hạng đình Kim Mã là Di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia vào ngày 27-12-1990. Hiện nay ở cách đình khoảng 500m về hướng đông còn có chùa Kim Sơn và lăng Phùng Hưng cũng được xếp hạng là Di tích lịch sử quốc gia.
[embeddoc url=”/wp-content/uploads/2017/10/Đình-Kim-Mã.docx” width=”0px” height=”0px” download=”all” viewer=”microsoft” text=”Tải xuống: dinh kim ma.docx”]
Hits: 1230
